Educare- Ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanan Təhsil

    Educare- Ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanan Təhsil

            Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunununda yazılmışdır:”Təhsil cəmiyyət və dövlətin inkişafının əsasında durmaqla strateji əhəmiyyətə malik olan və üstün inkişaf etdirilən fəaliyyət sahəsidir. Azərbaycan Respublikasının təhsil sistemi milli zəminə, ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanır, demokratik xarakter daşıyır.”

       Müasir cəmiyyətdə təhsil yüksək qiymətləndirilir və əksəriyyət insanlar təhsil almağa çalışırlar. Bu gün məktəblərdə, kolleclərdə və s. təhsil müəssisələrində elm, texnika və mədəniyyətin müxtəlif sahələrini əhatə edən biliklər artıqlaması ilə verilir. Ancaq insanlar daxili rahatlıq, xoşbəxtlik hissi keçirmirlər.  Bu günkü təhsil insanın ruhuna deyil, ağlına istiqamətlənmiş məlumat sistemidir. O, insana özünü dərk etməyə və xarakterini formalaşdırmağa kömək etmir. Axı, əsil təhsilin mənbəyi insanın ruhudur. İnsan təlim prosesi zamanı öz qəlbini sevgi ilə doldurmalı   və xarakterini inkişaf etdirməlidir.  Hazırda qloballaşan dünyada milli-mənəvi dəyərləri saxlamaqla müasir dünya təhsil sisteminə inteqrasiya yüksək peşəkarlığa, çevik düşüncə tərzinə malik pedaqoji kadrlar hazırlanmasını tələb edir.

       Hər bir ölkənin öz dəyərləri var. Lakin ümumbəşəri dəyərlər də vardır ki, o,bütün dünyaya aiddir.İnsan xoşbəxt olmaq üçün onun həyatda məqsədi olmalıdır. Sızcə həyatın məqsədi nədir?--XOŞBƏXT OLMAQ. Özünü dərk etmək üçün insan birinci üzünü tanımalıdır.Və  MƏN KİMƏM sualına cavab verməlidir.Qədim yunanlar demişdir: “ÖZÜNÜ DƏRK ET!”

       Təhsil bütün həyat boyu baş verir.Bütün həyat boyu dəyişməzdir.Bizi əhatə edən həyatda yaşamaq üçün biz nə etməlıyik.-Konkret biliklər və onları tətbiq etmək üçün bacarıq.Bu isə artıq təcrübə toplamağa əsaslanmış təhsil deməkdir.

       Bəs təxəyyülə əsaslanmış təhsil nə deməkdir?-Bu bizim daxili dünyamızla əlaqədardır.Bunun üçün: Mən kiməm? Həyata nə üçün gəlmişəm?sualları yaranır.Bu zaman bizə təcrübəyə əsaslanan təhsil kömək edir və buna inteqral yanaşma deyilir .Bu bizə harmonik yaşamağa imkan verir.Bu  harmonik həyatda insan daima təcrübə toplayır, onları həyata keçirmək üçün öyrəndiyi biliklərə əsaslanir.Deməli özünü dərk edən insana həyatda bilik bacarıq və təxəyyül ;yəni inteqral təhsil  lazımdır.

        İnteqral təhsilin əsas xüsusiyyəti:

-biz ümümbəşəri dəyərləri təhsilə gətiririksə ,onu tədris planına kurikluma daxil edirik.

-onu sevgi ilə şagirdlərə çatdırırıq. Bunlar isə =müasir təhsil.  Bizim daxili potensialımız yatmış gözələ bənzəyir.3 vacib dəyər var:baş ,ürək və əllər.Lap qədimdə  deyildiyi kimi;əgər insan təkcə əlləri ilə çalışırsa,deməli o,öz işinin fəhləsidir;əl ilə birlikdə baş da işləyirsə, deməli işinin ustasıdır;əl,baş və ürək birlikdə işləyrsə,yalniz onda insan öz işinin sənətkarına çevrilə bilərvə onu məhəbbətlə başqalarına ötürə bilər.

       Əgər bizdə məhəbbət yoxdursa, onu necə paylaşa bilərik?

       Tədris prosesində istifadə olunan texnologiyalar sevgi mədəniyyəti mühiti yaratmaq üçündür. Bu munbit bir torpağa bənzəyir.;umumbəşəri toxumlar əkilir,becərilir.   Əgər müəllim nə tədris etdiyini özü başa düsürsə ,bu şagird üçün də asan olur.Şagirddə özünəəminlik aşılanır, dərs onun üçün asan və dərkolunan olur.Təhsil –ağlın konsentrsiyası deməkdir. Və nəticədə konsentrasiya bizi daxilimizdə olan işığa yönəldir.

       EDUCARE=xaricdə öyrəndiklərimiz +daxili dünyamız.O daxili bilgilərimizi oyadır.Deməli,ümumi bilik-Education :Mənvi bilik-educare

       Mənəvi bilik özünüdərketmə,insan şüurunun oyanması,vicdanla bağlıdır.Vicdanımız həmişə bizimlə danışır.Biz bəzən ona qulaq asmırq.Əslində vicdan bizim alı kimliyimizdir.

       Əflatun demişdir:“Təhsil biliyi olmayan ruha yeridilməsi deyil,kor olan gözə işıq verilməsidir”.Beləliklə EDUCARE insan xilqətinin arxasında duran şüura əsaslanır.Biz bunu hiss etdikcə əsl,yaxşı insana çevrilirik və bütün dünyaya olan münsibətimiz dəyişir.EDUCARE-təcrübi biliyə çevrilir,çünki təcrübəsiz heç kim xeyirxah ola bilməz.

       Nəsihət vasitəsitiə elmin yolu uzun ,nümunə vasitəsilə qısa və düyumludur.

Sorğu olunanlaların:

30%--istiqamət üçün nümunə

28%--ruhlanmaq üçün nümunə

18%--oxşamaq,bənzəmək

14%--digər insanların müəyyən keyfiyyətləri onlara cəsarətlənmək üçün ilham verir.

       Şagirdlərlə əlaqə qurmaq üçün bizim xasiyyətimiz çox vacibdir.Çünki liderliyin 90%-ini xasiyyət,qalan 10%-ni isə seçdiyimiz fəaliyyət növündə əldə etdiyimiz biliklərdirsə, biz Lider ola bilərik.

       Bizdə görmə bacarığı olmalıdır.Müəllim istiqamət və məqsədi təyin edir.Şagird isə bu istiqamətdə cığır açır.Bu işdə biz onlara nümunə olmalıyıq. Biz özümüzü sevdirməyə can atmamamlıyıq,özümüz başqalarına qarşı sevgi ilə dolu olmalıyıq.        

       Təhsil sevgi və nümunənin vəhtəti olmalıdır.Əsl müəllim şagirddən gözlənilən olmalıdır,şagirdləri münasib şəkildə formalaşdırmağı bacarmalıdır,şagirddə olan qabiliyyəti görməlidir.Müəllim nümunə olmalıdır,şagirdlər isə bu nümunəni öz şəxsi təcrübələrinə çevirməlidirlər.Yəni qab necədirsə, su da elə olmalıdır.-LİKE TEACHER, LİKE STUDENTS.

       Bizim xasiyyətimizdə kamil olmayan şeylər də var.Bununla belə şagirdlər bizi təqlid edir. Əgər müəllim dərsə gecikirsə ,o şagirdlərə necə deyə bilər ki,dərsə gecikməsinlər.                                     

       Çiçəklər bir ipə düzülüb çələng əmələ gətirir.Çələng ipə görə bir yerdədir Amma ip özü görünmür.Biz nəyi görürüksə,nəyi görmək istəyiriksə,bizim üçün həqiqət odur.Həqiqət təxəyyülümüzün məhsuludur,nisbi və abstrakdır.

Hekayə:6 kor var idi .Onlar eşitdilər ki,imperator onların şəhərinə gəlir və onlara dedilər ki,imperator filin üstündə gəlir.Kor olduqları üçün fil haqında təsəvvürləri yox idi.Onlara dedilər ki,imperator gələndən sonra onları fil ilə tanış edəcəklər.                                            Bir kor əlini filin xortumuna vurur

1-Xortum ,nazik uzundu ilana oxşayır;        

2-ayaq- stuna;

3- gövdə -divara ;                                    

4-qulaq-yelpik;

5-diş-silah;

6- cı kor isə quyruğu  kəndirə bənzədir.

Müəyyən vaxt keçdikdən sonra hərə fil haqqında bir fikir söyləyir və mübahisə edirlər.Bəs onlar fil haqqında düzgün təsəvvürü necə əldə etdilər?Onların hət biri hiss etdiklərini bölüşdükdən sonra bir təsəvvür yarandı.

      Bizim gözümüzdə də həqiqər elə bu cürdür. Biz də öz şüurumuzu genişləndirməliyik,təhsilin vasitəsilə-təhlil-tətbiq -analiz –sintez-sorğu-problemlərin həlli: bütün bunların hamısı həqiqətə gedən yoldur.

             Fərdin dəyişməsi dünyanın dəyişməsi deməkdir.  ŞEKSPİR deyir:”Ay səfeh,aləmi niyə dəyişdirirsən? Birinci özünü dəyiş ki,aləmdə bir səfeh də azalsın.”

Əminamanlıq hissi fərdlərdə olmadıqca,dünyada daha çox müharibələr olcaq.Dəyişiklik güclü motivasiya tələb edir.Şəxsiyyətin güclü tərəfi sağlam ağılla bağlıdır.Əgər biz ağlımızı xarici aləmə yönəldiriksə,biz ev,paltar,maşın istəyirik.Əgər ağlımızı daxili aləmimizə, ümumbəşəri dəyərlərə yönəldiriksə, daha çox şey əldə etmiş olarıq.Ağıl şüuraltı məfhumdur və keçmişdə yaşadığımız hisslər,dəyərlərdən ibarətdir.

       Biz şagirdlərə öyrənməyi öyrədirik.Bu birbaşa və ya dolayı yolla ola bilər. Dərsi devizlə başlaya bilərsiniz. Bu, günün sitatı da ola bilər.Məsələn: Hamını sevin! Hər kəsə kömək edin! Heç vaxt yalan söyləmə!  

       Bu sitatlar sonradan  onların xatirələrində qalir.Onlar hətta bunu köynəyin üstünə belə yazırlar.Dahilərin sitatı da ola bilər. Məsələn:Eynşteyn: “Hər kimsə həyatında səhv buraxmayıbsa,deməli o heç vaxt yenilik etməyə cəhd etməyib.”Uşaqları inandırmalıyıq ki, onlar orfoqrafik səhv edə bilərlər ,əsas odur ki,düşündükləri doğru olsun.

          A.Linkolin oğlunun müəlliminə yazdıgı məktubda deyirdi:“...əgər öyrədə bilirsənsə qazanılan bir dolların olan beş dollardan daha qiymətli olduğunu öyrət.Itirməyi öyrənməsini öyrət ona və qazanmaqdan sevinc duymağı. Məktəbdə səhv etmənin hiylə etməkdən çox daha şərəfli olduğunu öyrət ona. Ona öz fikirlərinə inanmasını öyrət,hər kəs ona səhv olduğunu söylədiyində belə...”.

       Tolstoy: “Hamı düşünür ki, dünyanı necə dəyişim,lakin heç kim özünü necə dəyişməyi düşünmür.”

       Qrup şəklində mahnı metodu dəyənin təsirini gücləndirir.”Singing is making happy.”,səhhətimizi yaxşılaşdırır,müsbət keyfiyyətlər aşılayır.

       Hekayə danışmaq şagirdlərin öyrənmə həvəsini təxəyyül,xəyali canlandırma  bacarığı aşılayır.Dözümlülük, konsentrasiya, diqqətin paylanması,yaddaşın güclənməsinə səbəb olur.Əhvalat danışarkən müəyyən oyuncaqlardan istifadə etmək,sonra müəyyən səhnə yaradarq,rolları bölmək . Əgər şagird yaşlı, xəstə insanların obrazını oynayırsa,daxilən onlara qarşı mərhəmət hissi oyanır.

       Rollu oyunlar.Məs: Bir oğlan yolla gedir.Yerdə 10 manat görür götürür.Bunu müşahidə edən sinif yoldaşları öz fikirlərini söyləyirlər.Fərdi hisslər dinlənilir.Nəticədə elə bir qərar çixarılmalıdır ki, hamı üçün yararlı olsun.Bu sadəcə oyun deyil,reallığa əasalanır. Əgər o,pulu götürürsə vicdan onu narahaedir.

       Təmənnasız xidmət layihələri:güllərin əkilməsi, xəstələrə kömək.Psixoloji ağac qutusu ola bilər.Həhə öz istəyini yazır,ağacdan asır.Sual verilə bilər.Hansı dəyər sənin üçün əzizdir? və yaxud Anama Məktub.Narahatlığı olan uşaqlar uşaqların problemi bu yolla həll oluna bilər. Ötən ilin yayında Bakı şəhəri Avropa litseyində bir seminar iştirakçısı oldum. O litseydə diqqətimi daha çox çəkən foyedə quaşdırılmış bir ağac təsviri oldu.Çalılışdım ki,bunu öz məktəbimizdə də tətbiq edim.Xarici təcrübə toplamaq məqsədilə Türkiyədə ,İstambul şəhərində,“Uğur”litseyində də bu cür ağaclar tərtib olunmuşdur. İstənilən müəllim bunu öz sinfində də təşkil edə bilər.Çünki o,qutudakı məktubla tanış olarkən problemi olan şagirdi  onun əlyazmasından daha yaxşı tanıyar,şagirdə bildirmədən valideynlə sohbət aparar və problem daha tez həll olunar.

EDUCARE proqramı da bu metodlar üzərində reallaşır.

Qazax rayonu İ. Qayıbov adına 3 sayli   tam orta məktəbinin ingilis dili müəllimi      Xasməmmədova Tahirə (İlin Ən Yaxşı Müəllimi müsabiqəsinin qalibi,Tərəqqi Medalı , Britaniya Şurasının Təlimçisi)