Xarici dildə oxu zamanı şagirdlərdə yaradıcı təfəkkürün inkişaf etdirilməsi

Xarici dildə oxu zamanı şagirdlərdə yaradıcı təfəkkürün inkişaf etdirilməsi

Açar sözlər:akademik oxu,ekstensiv oxu, linqvistik qabiliyyət, interpretasiya

Key words:  academik reading, extensiv reading,lingvistic skill,interpretation,

Ключевые слова:чтение, общение, обширное чтение, лингвистические способности, интерпретации

    

         Beynəlxalq təcrübə, Avropa Şurasının təqdim etdiyi əsas kompetensiyalara əsaslanaraq xarici dilin tədrisində keyfiyyət dəyişiklikləri şagirdlərin kommunikativ bacarıqlarını inkişaf etdirmək,qazandığı naliyyətləri başqalarına ötürmək,onlarla fikir,təctübə mübadiləsi aparmaq kimi xüsusiyyətlərinformalaşması üçün şagirdlərdə oxu bacarığı ön plana çəkilir.

Ümumi təlim nəticəsi kimi şagird oxuduğu mətnin planını tərtib edir, məzmununu yazılı tezislə ifadə edir, müstəqil surətdə sadə süjetli mətnlər qurur. Oxu fəaliyyəti üzrə məzmun xəttinəəsasən şagird akademik oxu bacariğina yiyələnir.

H.Qardner nəzəriyyəsinə görə verbal (linqvistik)qabiliyyəti olan şagirdlər daha çoxlu suallar verir, oxumağı xoşlayır və bunun üçün də yaxşı lüğətə malik olur və asanlıqla dil öyrənə bilir. Oxu bacarıqları şagirdlərdə idraki(koqnitiv),

affektiv (hissi-emosional), psixomotor və ya praktiki bacariqlarını inkişaf etdirir.  Beləliklə şagirdlərdə linqvistik qabiliyyəti inkişaf etdirməklə onlarda oxu bacariqları əsasında yaradıcı təfəkkürünü inkişaf etdirə bilər. Bunun üçün şagird mətni oxuduqdqn sonra :

·         öz sözləri ilə danışır və ya yazır;

·        hekayədə müəyyən hissəni təsvir etmək üçün ona uyğun şəkillər çəkir və kəsir;

·        oxuduğu mətnin əsas ideyalarını şəkillərlə təsvir edir;

·        oxuduğu mətnin məzmununa aid sinfə hesabat verir;

·        oxuduğu hekayə əsasında səhnə yazır və oyun təşkil edir;

·        oxuduğu hekayəni başqalarına izah etmək üçün qısa icmal yazır;

·     qəhrəmanın problemlərini məhz bu cür həll etmək mümkün olmasını sübut

etmək üçün dəlillərə əsaslanir;oxuduğu mətni qavramaqlqla şagird interpretasiya(yorumlamaq) edərək mənasını anlayir.

Bu cür suallara cavab verə bilir.

-Qəhrəmanın yerində sən olsaydın neynərdin?

-Niyə hekayə belə qurtardı?

-Hekayəni sən necə davam etdirərdin?

Oxu nəticəsində idraki,məntiqi, tənqidi və yaradıcı təfəkkürü inkişaf edir.

Beynəlxalq təhsil sistemində oxu  Kanadada tədris proqramına ev işi

formasında daxil edilmişdir.Bu o demək deyildir ki,şagird oxunu yalnız evdə tətbiq edir.Verilən    əsəri şagird evdə və ya kitabxanada oxuyur,təhlil edir, şərh edir,esse yazır,dəyşdir,yenisini yaratmaq kimi yaradıcı təfəkkürü inkişaf etdirən tapşrıqlar icra eir.

Ənənəvitəlimdən fərqli olaraq bu cür keçirilən ekstensiv oxu şagirdlərdə əşya və hadisələri fərqləndirmək,onlardan nəticə çıxarmaq, onlara düzgün münasibət bildirdikdə səlis nitqdən istifadə edərək xarici dil nitqmədəniyyətinə sahib olur.Onu öz dili ilə müqaisə edir,şüurliu şəkildə xarici əsərlərdə rast gəldiyi ifadələri öz nitqində istifadə edə bilir.Oxuduğu əsərdən nəticə çıxarmağı bacarır, ədalətlik,mərdlik, düzgünlük,vətənə məhəbbət kimi hisslər aşılanır və onları yeri gəldikcə tətbiq etmək yollarını inkişaf etdirirlər.

Beləliklə oxu vərdişlərini şagirdlərə aşılamaqla onları hələ kiçik yaşlarında təxəyyülün formalaşmasında mühüm rol oynayır,onları əsl vətəndaş, vətənini sevən, onun mədəniyyətini,tarixini,xarici ölkələrdə təmsil edən bir vətənpərvər insana -şəxsiyyətə çevirir.

İstifadə olunmuş ədəbiyyat

1.     Anderson, R.C., & Pearson, P.D. (1984). A schema- theoretic view of basic processes in reading comprehension. In P.D. Pearson (Ed.), Handbook of reading research (255-291). New York: Longman.

2.     De Certeau, Michel. "Reading as Poaching." The Practice of Everyday Life. Trans. Steven F. Rendall. Berkeley: University of California Press, 1984. 165-176.

3.     Day RR & J Bamford (1998) 'Extensive Reading in the Second Language Classroom' Cambridge:CUP

4.     McCallum, R. S., Krohn, K. R., Skinner, C. H., Hilton-Prillhart, A., Hopkins, M. Waller, S., & Polite, F. (2010). Improving reading comprehension of at-risk high-school students: The art of reading program. Psychology in the Schools, 48(1), 78-8

                 5.  www.nclrc.org/essentials/reading/stratread.

                6.htmhttps://alt.brookhavencollege.edu/.../readingtheappforlife/.../.