TƏHSİLƏ YENİ BAXIŞ VƏ YA TƏXƏYYÜLƏ ƏSASLANAN TƏHSİL.

    TƏHSİLƏ YENİ BAXIŞ VƏ YA TƏXƏYYÜLƏ ƏSASLANAN TƏHSİL.   

Tahirə Xasməmmədova .

 İ.Qayıbov adına Qazax şəhəri 3 saylı tam orta məktəbinin ingilis dili müəllimi.  

               Müasir cəmiyyətdə təhsil yüksək qiymətləndirilir və əksəriyyət insanlar təhsil almağa çalışırlar. Bu gün məktəblərdə, kolleclərdə və s. təhsil müəssisələrində elm, texnika və mədəniyyətin müxtəlif sahələrini əhatə edən biliklər artıqlaması ilə verilir. Ancaq insanlar daxili rahatlıq, xoşbəxtlik hissi keçirmirlər.  Bu günkü təhsil insanın ruhuna deyil, ağlına istiqamətlənmiş məlumat sistemidir. O, insana özünü dərk etməyə və xarakterini formalaşdırmağa kömək etmir. Axı, əsil təhsilin mənbəyi insanın ruhudur. İnsan təlim prosesi zamanı öz qəlbini sevgi ilə doldurmalı və xarakterini inkişaf etdirməlidir.                                                                                                Biz müəllimlər heç vaxt yaddan çıxarmamalıyıq ki, uşaq fərd kimi inkişaf edə bilmək üçün özü olmalıdır, ona fərd kimi inkişaf etmə, özü olma imkanı verilməlidir.  İstər valideyn övladının, istərsə də müəllim şagirdinin uğur qazanmasını istəyir. Lakin doğru olanı uşağı uğuru özü üçün qazanmasına təşviq etməkdir.Uşağı çox təhqir etdikdə, o, iki ən vacib insanı duyğusunu itirir xəcalət və utanma duyğusunu.Uşaqlar səs salmaları, nadinclik etmələri ilə gözəldir.

SİNİF MÜƏLLİMİN VƏTƏNİDİR. ONU QORUMAYAN, KEŞİYİNİ ÇƏKMƏYƏN MÜƏLLİM ƏSL MÜƏLLİM OLA BİLMƏZ...

Mənə elə gəlir ki,bizdə görmə bacarığı olmalıdır.Müəllim istiqamət və məqsədi təyin edir.Şagird isə bu istiqamətdə cığır açır.Bu işdə biz onlara nümunə olmalıyıq. Biz özümüzü sevdirməyə can atmamamlıyıq,özümüz başqalarına qarşı sevgi ilə dolu olmalıyıq. Nümunəvi müəllim:                                                                                         -şagirdlərə həyatda öz yollarını tapmaq üçün imkan yaratmaq                                           -dost                                                                                                                                                -hər bir şeyi səbrlə izah etmək ,lap yumurtadan cücə çıxan kimi.                                                      –israrlı                                                                                                                                              -yumor hissi                                                                                                                                   -düşüncə genişliyi                                                                                                                        -hazırkı məqamla yaşamalı                                                                                                                -bir müəllim olaraq dəniz fənəri olmalıdır.

3 cür müəllimlər var: daim şikayyət edən,öyrədən,ilhamlandıran müəllim.

             Təhsil sevgi və nümunənin vəhtəti olmalıdır.Əsl müəllim şagirddən gözlənilən olmalıdır,şagirdləri münasib şəkildə formalaşdırmağı bacarmalıdır,şagirddə olan qabiliyyəti görməlidir.Müəllim nümunə olmalıdır,şagirdlər isə bu nümunəni öz şəxsi təcrübələrinə çevirməlidirlər.Yəni qab necədirsə, su da elə olmalıdır.-LİKE TEACHER, LİKE STUDENTS.                                            Bizim xasiyyətimizdə kamil olmayan şeylər də var.Bununla belə şagirdlər bizi təqlid edir.

Nagıl:       Bir müəllımin çoxlu şagirdlri var idi.O daim hamıya məsləhətlər verirdi.Bir valideyinin qızı çoxlu şirniyyat yeyirdi.Anası bu müəllim haqqında eşıtdi və qızını onun yanına apardı.

-Mənim, qızım yalnız şokolat yeyir.Müəllim ona heç nə demədi. Şagirdlər təəccübləndilər.Sonra müəllim dedi:                                                                                            - Mənə bir müddət vaxt verin.                                                                                                  Deyilən vaxt keçdikdən sonra valideyin qızı ilə gəlir.

-Mənim qızım ancaq şokolat yeyir.Müəllim:

-Şirniyyat yemə.Ana təəccübləndi:

-Elə bu?

Çünki müəllim özü şirniyyat yeyirdi.Özü bunu etdiyi halda başqalarına necə məsləhət verə verə bilərdi?

Əgər müəllim dərsə gecikirsə ,o şagirdlərə necə deyə bilər ki,dərsə gecikməsinlər.                                                                                                                 Hekayə:6 kor var idi .Onlar eşitdilər ki,imperator onların şəhərinə gəlir və onlara dedilər ki,imperator filin üstündə gəlir.Kor olduqları üçün fil haqında təsəvvürləri yox idi.Onlara dedilər ki,imperator gələndən sonra onları fil ilə tanış edəcəklər.                                            

Bir kor əlini filin xortumuna vurur

1-Xortum ,nazik uzundu ilana oxşayır.

2-ayaq- stuna

3- gövdə -divara

4-qulaq-yelpik

5-dişi-silah

6-quyruq- kəndirə bənzədir.

Müəyyən vaxt keçdikdən sonra hərə fil haqqında bir fikir söyləyir və mübahisə edirlər.Bizim gözümüzdə də həqiqət elə bu cürdür.Bəs onlar fil haqqında düzgün təsəvvürü necə əldə etdilər?Onların hər biri hiss etdiklərini bölüşdükdən sonra bir təsəvvür yarandı.

Biz də öz şüurumuzu genışləndirməliyik,təhsilin vasitəsilə-təhlil-tətbiq -analiz –sintez-sorğu-problemlərin həlli həqiqətə gedən yollardır. 

                       Metodlar

-Daxili aləmdə fikir cəmləşdirmə metodu

-Dahilərdən sitat metodu

-Qrup halında mahnı oxuma metodu

-Qrup fəaliyyəti metodu

Hər bir metod şəxsiyyətin səviyyəsini aktivləşdirmək üçündür.Biz şagirdlərə öyrənməyi öyrədirik.Bu birbaşa və ya dolayı yolla ola bilər. Dərsi devizlə başlaya bilərsiniz. Bu, günün sitatı da ola bilər.Məsələn: Hamını sevin! Hər kəsə kömək edin! Heç vaxt yalan söyləmə! 

    Bu sitatlar sonradan  onların xatirələrində qalir.Onlar hətta bunu köynəyin üstünə belə yazırlar.Dahilərin sitatı da ola bilər. Məsələn:Eynşteyn: “Hər kimsə həyatında səhv buraxmayıbsa,deməli o heç vaxt yenilik etməyə cəhd etməyib.”Uşaqları inandırmalıyıq ki, onlar orfoqrafik səhv edə bilərlər ,əsas odur ki,düşündükləri doğru olsun.

Tolstoy: “Hamı düşünür ki, dünyanı necə dəyişim,lakin heç kim özünü necə dəyişməyi düşünmür.”

Bir barmağimizla kimə ilə işarə ediriksə ,bilməliyik ki qalan üç barmaq özümüzə işarədir.

İbtidai sinif metodu:Şam işığında fikrimizi toplayırıq.O işığı ürəyimizə yerləşdiririk,bütün bədənimizə yayarar xaricə ötürürük.Məsələn uşaqlar qərara gəldilər ki,bu işığı həmən günü dərsə gəlməyən bir xəstə yoldaşlarına ötürsünlər.Oğlan məktəbə gəlir və onlar anlayırlar ki,qrup şəklində bir- birinə kömək çox əhəmiyyətlidir.Eyni zamzanda sinifdə balaca bir qutu qoyaraq  qutunun üzərinə suallar yazmaq olar.” Nə üçün mən yalan danışmamalıyam?”  “ Hansı dəyər sənin üçün əzizdir?” Bunlar hamısı  anonim olmalidir ki, uşaq sərbəst  yaza bilsin. Və problemi olanın problemi həll olunur.Ad yazmasa da belə. Çünki ibtidai sinif müəllimi hər bir şagirdin xəttini tanıyır. Məktəbdə tərtib olunmuş Psixoloji dəstək ağacı bizə şagirdlərin psixoloji durumu ilə yaxından tanış olmağa imkan verir.  Həhə öz istəyini yazır,ağacdan asır.Şaxta Babaya Məktub onların istəklərinin öyrənilməsinə bariz nümunədir.Sual verilə bilər.Hansı dəyər sənin üçün əzizdir? və yaxud Anama Məktub.Narahatlığı olan  uşaqların problemi bu yolla həll oluna bilər.

        İmtahandan qabaq fikrimizi cəmləyirik.Tanrıya dua edərək,biliklərimizə və ürəyimizə müraciət edirik və qorxu hissi gedir və tam sakitləşirik.Daxili idrakla fikri cəmləmə - özünənəzarətə gətirib çıxarır.Bu bizim sağlamlığımıza da təsir edir,ümumi sakitləşməyə xidmət edir və yaddaş yaxşılaşır.

Qrup şəklində mahnı metodu dəyərin təsirini gücləndirir,səhhətimizi yaxşılaşdırır,müsbət keyfiyyətlər aşılayır. .”Singing is making happy.”

Hekayə danışmaq şagirdlərin öyrənmə həvəsini təxəyyül,xəyali canlandırma  bacarığı aşılayır.Dözümlülük, konsentrasiya, diqqətin paylanması,yaddaşın güclənməsinə səbəb olur.Əhvalat danışarkən müəyyən oyuncaqlardan istifadə etmək,sonra müəyyən səhnə yaradarq,rolları bölmək . Əgər şagird yaşlı, xəstə insanların obrazını oynayırsa,daxilən onlara qarşı mərhəmət hissi oyanır.

Rollu oyunlar.Məs: Bir oğlan yolla gedir.Yerdə 10 manat görür götürür.Bunu müşahidə edən sinif yoldaşları öz fikirlərini söyləyirlər.Fərdi hisslər dinlənilir.Nəticədə elə bir qərar çixarılmalıdır ki, hamı üçün yararlı olsun.Bu sadəcə oyun deyil,reallığa əasalanır. Əgər o,pulu götürürsə, vicdan onu narahat edir.

Təmənnasız xidmət layihələri:güllərin əkilməsi, xəstələrə kömək.Məsələn: Günəş- təmənnasız olaraq işıq ,istilik verir. Ağac- kölgə, meyvə verir. Bu kimi nümunələrlə şagirdləri təmənnasız işlər görməyə ruhlandırmalıyıq.

A.Linkolin oğlunun müəlliminə yazdıgı məktubda deyirdi:“...əgər öyrədə bilirsənsə qazanılan bir dolların olan beş dollardan daha qiymətli olduğunu öyrət.Itirməyi öyrənməsini öyrət ona və qazanmaqdan sevinc duymağı. Məktəbdə səhv etmənin hiylə etməkdən çox daha şərəfli olduğunu öyrət ona. Ona öz fikirlərinə inanmasını öyrət,hər kəs ona səhv olduğunu söylədiyində belə...”.

          Əgər bir insan gördüyü işdə yalnız əlləri işləyirsə,o öz işinin fəhləsi,əl və baş birgə işləyirsə,insan öz içinin ustasına çevrilir.Əgər əl, baş,ürək hamısı bir yerdə işləyirsə yalnız onda həmən insan öz işinn Sənətkarına  çevrilir.Biz müəllimlər isə yalnız işimizin sənətkarı olaraq əsl müəllim –şagird münasibətləri qura bilərik.